Dinozaury
Nazwa dinozaury wywodzi się z języka greckiego i oznacza straszny jaszczur. Ta nazwa doskonale oddaje charakter niektórych gatunków tych stworzeń.Dinozaury były gadami lądowymi. Często potocznie dinozaurami nazywa się także pterozaury (gady latające) oraz plezjozaury (gady wodne), ale w rzeczywistości były one odrębnymi grupami zwierząt.
Kiedy na Ziemi żyły dinozaury?
Dinozaury żyły w mezozoiku, epoce w dziejach Ziemi, która bywa niekiedy nazywana erą gadów. Gady panowały na Ziemi dość długo, ponad 135 milionów lat, po czym nagle, około 65 mln lat temu, wyginęły.Skąd znamy dinozaury?
Cała wiedza o tych niezwykłych zwierzętach pochodzi ze śladów jakie pozostawiły one po sobie w różnych zakątkach Ziemi. Ślady te to przede wszystkich kawałki kości i szkieletów, zwane skamieniałościami. Niezwykle rzadko zdarzają się znaleziska bardzo dużych fragmentów lub nawet całych szkieletów. O budowie dinozaurów wnioskuje się na podstawie kawałków kości, z których odtwarza się modele całych szkieletów. Jak to się stało, że zachowały się tak długo? Stało się tak ponieważ kości te są bardzo duże i dzięki temu wolniej ulegają rozkładowi. Źródłem wiedzy o wyglądzie i życiu dinozaurów są także tak zwane koprolity. Należą do nich odciski miękkich części ciała, skamieniałe narządy wewnętrzne i tropy, ale te można spotkać naprawdę rzadko. Zachowane części dinozaurów dają jedynie szczątkową wiedzę o tych zwierzętach. To co zachowało się do dziś jest bowiem maleńką cząstką tego, co pozostało po dinozaurach zaraz po ich wyginięciu. Nie wszystkie dinozaury były ogromne i ciężkie. Najwięcej wiemy o tych ostatnich, ponieważ fragmenty ich dużych kości zachowały się do dziś, w przeciwieństwie do tych mniejszych, które przez ten czas uległy całkowitemu rozkładowi.
Gatunki dinozaurów
Do chwili obecnej naukowcom udało się sklasyfikować prawie tysiąca gatunków dinozaurów. Wśród gatunków dinozaurów możemy wyróżnić dinozaury drapieżne (Tyranozaur, Allozaur) oraz dinozaury roślinożerne (Triceratops, Brachiozaur, Diplodok). Dokładne informacje na temat klasyfikacji i podziału dinozaurów dostępne są na podstronie Gatunki dinozaurów.Dieta dinozaurów
Dinozaury, podobnie jak ssaki, dzieliły się na dwie grupy: drapieżniki i zwierzęta roślinożerne. Roślinami żywiły się głównie dinozaury należące do grupy teropodów. O tym co najbardziej lubiły chrupać poszczególne gatunki dinozaurów, wnioskuje się z budowy ich ciała, kształtu kości i zębów. Dinozaury z kończynami zakończonymi pazurami i z ostrymi zębami należały do drapieżników. Drapieżnym dinozaurem był na przykład tyranozaur. Prehistoryczne gady z kończynami w kształcie kopyt i mniejszymi zębami, żywiły się pokarmem roślinnym. O diecie ogromnych gadów mogą świadczyć zachowane odchody i skamieniałe treści żołądkowe. Do dziś zachowały się w nich nie do końca przetrawione kawałki tego co zostało zjedzone przez ich właścicieli. Roślinkami żywiły się zwłaszcza te gatunki teropodów, z których wywodzą się ptaki.
Części ciała dinozaurów i ich funkcje
Dinozaury miały cztery kończyny, na których mogły poruszać się sprawnie i szybko pomimo swoich olbrzymich rozmiarów. Tylnie nogi służyły im do chodzenia i biegania, przednie zaś były krótsze i umożliwiały chwytanie. Dinozaury miały różnie ukształtowane szyje. U gatunków roślinożernych, szyje były słabe i giętkie i służyły jedynie podtrzymywaniu głowy. Aby miękkie szyje nie były zbyt łatwo dostępne drapieżnikom, chroniły je pancerze kostne. U mięsożernych gadów lądowych, szyje były grube i solidne. Musiały być takie, aby ich właściciele mogli bez problemów rozszarpywać na kawałki swoje ofiary. Niektóre dinozaury używały szyi jako urządzenia amortyzacyjnego, podczas walenia czaszką w twarde głowy innych gadów. U dinozaurów zakwalifikowanych do grupy kaczodziobych, szyja przypominała literę „S”, ułatwiała im ona skubanie źdźbeł trawy. Niektóre dinozaury podczas wyszukiwania owadów chowały głowę nisko, by wyrzucić ją nagle do góry, gdy owad znajdował się w pobliżu. Ich szyje funkcjonowały jak sprężyny. U dinozaurów zaobserwowano także różnice w budowie czaszki. Różnice te związane były bezpośrednio z typami mięsożernymi i roślinożernymi. Prehistoryczne gady żywiące się mięsem innych organizmów, posiadały czaszki lekkie, które nie obciążały ich przy szybkim biegu. Czaszki dinozaurów wegetarian, miały dodatkowe elementy obronne. Takimi elementami były na przykład trzy rogi wystające z czaszki triceratopsa. Inne dinozaury roślinożerne posiadały sklepienia kostne, którymi dawały nauczkę śmiałym drapieżnikom.
Inna grupa dinozaurów posiadała z tyłu głowy coś na kształt trąbki, którą prawdopodobnie wydawała dźwięki zachęcające samice do... zawarcia bliższej znajomości. Teropody, które przekształciły się w ptaki, miały niewielkie głowy umieszczone na wydłużonych szyjach. Kolejne dinozaury nosiły na głowach charakterystyczne grzebienie, przypominające płaskie talerze rozbite na dwie części. Nie mniej ciekawe funkcje co łapy, szyje i czaszki, pełniły u prehistorycznych gadów, ogony. Niektórym dinozaurom ogony służyły jako narzędzia obrony. Dlatego też u pewnej grupy przyjęły one kształt długich na metr pałek, zbudowanych z twardej tkanki kostnej. Nieostrożni napastnicy dostawali po łbach ciężkimi maczugami. U stegozaura ogon wyposażony był w cztery ogromne kolce, które raniły boleśnie każde stworzenie, któremu zachciało się ataku na tego dinozaura. Innym gatunkom dinozaurów ogony służyły do utrzymywania pozycji siedzącej, równowagi w biegu a także do pływania. Na powierzchni ciała większości dinozaurów występowały kolce. Kolce te pełniły te same funkcje co kolce u dobrze znanego nam jeża. Zaatakowane dinozaury, kładły się na brzuchu i straszyły napastników ostrymi kolcami sterczącymi do góry. Kolce zazwyczaj były płaskie przy głowie i bardzo ostre przy ogonie. Niektóre dinozaury posiadały kolce na nosie lub na szyi.
Prehistoryczne gady mogły pochwalić się także ciekawie zbudowaną i mającą wiele funkcji skórą. Najbardziej charakterystyczne było to, że była ona gruba, tłusta i dobrze pokryta warstwami łusek. Dzięki temu dinozaury odporne były na zmienne warunki atmosferyczne, takie jak wiatr, słońce i wilgoć.